Bảo tàng Địa chất Việt Nam là đơn vị sự nghiệp trực thuộc Cục Địa chất và Khoảng sản Việt Nam thuộc Bộ tài nguyên & môi trường. Là Bảo tàng chuyên ngành địa chất, có chức năng nghiên cứu, thu thập, lưu giữ và trưng bày giới thiệu mẫu vật bảo tàng địa chất cùng vật phẩm minh hoạ. Bảo tàng Địa chất đặt tại địa chỉ số 6 phố Phạm Ngũ Lão, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.
Cho đến nay Bảo tàng Địa chất đã có lịch sử hình thành và phát triển hơn 90 năm. Theo lịch sử phát triển của đất nước, lịch sử hình thành và phát triển của Bảo tàng Địa chất được chia thành 3 giai đoạn: trước năm 1945, từ 1954 đến 1975, và sau 1975.
Theo ông Blondel F, từng là giám đốc Sở Địa Chất Đông Dương: Bảo tàng của Sở Địa Chất Đông Dương được xây dựng vào năm 1914, đó là một toà nhà một tầng nằm phía sau Nhà hát Lớn Hà Nội, do các ông Lantenois H và Mansuy H sáng lập và tổ chức hoạt động. Bảo tàng thuộc Sở Địa Chất Đông Dương gồm một toà nhà một tầng có diện tích 400m2.
Kể từ thời điểm chính thức mở cửa phục vụ công chúng năm 1919 đến 1928, trong Bảo tàng có khoảng 5.000 mẫu vật các loại, thu thập ở Lào, Campuchia, Việt Nam và Vân Nam (Trung Quốc) được lưu giữ và trưng bày theo 3 nội dung: Khoáng vật và đá; Cổ sinh vật; Địa chất ứng dụng, trong đó mẫu vật cổ sinh vật (hoá thạch) là phong phú hơn cả.
Năm 1954, sau chiến thắng Điện Biên Phủ và hiệp định Giơnevơ được ký kết, đất nước tạm thời bị chia sắt, người Pháp đã chuyển đại bộ phận mẫu vật (đặc biệt là những mẫu vật quý hiếm, những mẫu vật có giá trị nghiên cứu) vào Sải Gòn và lập nên ở đó một Bảo tàng Địa chất thuộc Sở Địa Chất Việt Nam Cộng Hoà. Các mẫu vật đó được trưng bày trong một diện tích nhỏ ở Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia.
Số mẫu vật còn lại ở Bảo tàng Địa chất tại số 6 phố Phạm Ngũ Lão, Hà Nội không đáng kể, hầu hết bị thất lạc hồ sơ. Trong đó có một vài mẫu vật riêng lẻ có giá trị như: quặng Calamin thu thập ở Chợ Đồn (Bắc Cạn), thiên thạch, vài mẫu hoá thạch và một phiên bản đầy đủ của xương đùi khủng long thu thập ở Mường Phalan (Nam Lào), một bộ sưu tập cá nước ngọt Neogen thu thập ở Trấn Ninh (Nam Lào).
Năm 1955, Tổng cục Địa chất được thành lập trưc thuộc Chính phủ, Bảo tàng Địa chất trực thuộc vụ kỹ thuật của Tổng cục Địa chất và vẫn sử dụng nhà trưng bày cũ.
Cùng với việc tiến hành các công tác đo vẽ lập bản đổ địa chất miền Bắc Việt Nam tỷ lệ 1/500.000 và tìm kiếm thăm dò khoáng sản, sau này được sự giúp đỡ của chuyên gia Liên Xô, Tổng cục Địa chất đã cho khôi phục lại Bảo tàng và chính thức lấy tên là Bảo tàng Địa chất.
Cơ cấu trưng bày lúc này gồm 2 phần: Địa chất khu vực (theo đối tượng – cấu trúc) và Địa chất khoáng ản.
Nội dung trưng bày tuy vẫn giữ nguyên 2 phần như đã nói ở trên đến trước năm 1996, nhưng đã có những đóng góp nhất định cho công tác của ngành địa chất, đồng thời đáp ứng được một phần như cầu tham quan và học tập.
Những năm gần đây, việc lưu giữ Quốc gia các mẫu vật về địa chất và tài nguyên khoáng sản đã được Luật khoáng sản năm 1996 quy định, Bảo tàng Địa chất được nâng cấp cả về cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật cũng như quy mô tổ chức, nội dung trưng bày và phương thức hoạt động. Nhà Bảo tàng trước đây từ một tầng 400m2 nay thành 3 tầng 1.200m2, giữ nguyên trang trí kiến trúc mặt tiền đã có.
Đề án “trưng bày mẫu vật và các mô hình về địa chất khoáng sản” được thực hiện. Nội dung trưng bày mới và mở rộng Bảo tàng Địa chất được khai trương vào ngày 15/9/1999.
Nội dung trưng bày:
Hệ thống trưng bày thường trực của Bảo tàng Địa chất được thể hiện ở Nhà trưng bày 3 tầng có tổng diện tích 1.200m2 và một không gian ngoài trời là sân số 6 Phạm Ngũ Lão.
Nội dung trưng bày gồm 3 chủ đề từ đại cương đến chuyên sau:
Chủ đề 1: Lịch sử địa chất Việt Nam và hành trình của chúng ta (ở vị trí tầng 1)
Chủ đề 2: Địa chất và khoáng sản Việt Nam (ở tầng 2)
Chủ đề 3: Các sưu tập chuyên đề
Bảo tàng Địa chất là thành viên quan trọng của hệ thống Bảo tàng Việt Nam và từ năm 2006 là thành viên trong hệ thống Bảo tàng thiên nhiên Việt Nam. Năm 2001, Bảo tàng Địa chất được tổ chức ICOM (hiệp hội bảo tàng quốc tế) công nhận là thành viên của tổ chức này và là một trong những thành viên đầu tiên của ICOM Việt Nam.