Nhà số 48 phố Hàng Ngang, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bản “Tuyên Ngôn Độc Lập”, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hoà vào ngày 2 tháng 9 năm 1945, thuộc phường Hàng Đào, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Mặt sau của ngôi nhà là số 35 phố Hàng Cân.
Ngôi nhà số 48 phố Hàng Ngang vốn là nhà của cụ Trịnh Phúc Lợi (hiệu tơ lụa Phúc Lợi) được xây dựng theo lối cổ gồm 2 tầng. Sau khi được thừa kế ngôi nhà từ người cha, ông bà Trịnh Văn Bô đã sửa sang theo lối kiến trúc hiện đại gồm 4 tầng, tầng 1 là cửa hàng bán tơ lụa, tầng 2 và 3 là các phòng dùng để tiếp khách, phòng ăn, phòng ngủ, tầng 4 chủ yếu làm kho chứa hàng.
Nằm giữa khu buôn bán sầm uất, khách hàng ra vào nhộn nhịp, từ trên tầng 4 có thể quan sát động tĩnh cả một khu vực rộng lớn từ chợ Đồng Xuân đến ngã tư Hàng Đào, nhà số 48 Hàng Ngang rất phù hợp cho hoạt động bí mật của Đảng. Hơn nữa, gia đình ông bà Trịnh Văn Bô là một gia đình yêu nước, đã được giác ngộ cách mạng từ lâu và trở thành một cơ sở tin cậy của Đảng trong nội thành Hà Nội, vì vậy Thành ủy Hà Nội chọn nơi đây làm nơi ở và làm việc cho các đồng chí Trung ương trước cách mạng tháng 8 năm 1945.
Trung tuần tháng 8 năm 1945, mặc dù vừa trải qua một trận ốm, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh quyết định cùng Trung ương nhanh chóng về Hà Nội để lãnh đạo cuộc Tổng khởi nghĩa và đối phó với quân Đồng Minh đang ào ạt kéo vào nước ta.
Ngày 21/8/1945, các đồng chí Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp và nhiều đồng chí Trung ương Đảng đã đến Hà Nội. Ngày 22/8/1945, nhà số 48 Hàng Ngang, đồng chí Trường Chinh – Tổng bí thư Đảng đã chủ trì cuộc hợp Ban thường vụ Trung ương Đảng để bàn công tác lớn về đối nội, đối ngoại và đón Bác Hồ về Hà Nội.
Ngày 23/8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh về đến thôn Phú Gia (Từ Liêm, Hà Nội). Ngày 25/8, Bác Hồ vào nội thành, các đồng chì lãnh đạo Đảng đón Bác Hồ về ở tại số nhà 48 Hàng Ngang. Đây là lần đầu tiên Hồ Chí Minh đặt chân lên đất Hà Nội, để đảm bảo bí mật, Bác được dẫn vào lối cửa sau là số 35 Hàng Cân.
Bà Hoàng Thị Minh Hồ (vợ ông Trịnh Văn Bô) kể lại: “Tôi nhớ lần đầu tiên Chủ tịch Hồ Chí Minh đến nhà tôi, người mặc rất giản dị, áo nâu, quận sooc nâu, đội mũ dạ, đi dép cao su con hổ trắng, tay cầm can. Khi người bước vào nhà, vợ chồng tôi ra đón và đưa người lên gác 3, nơi tôi đã chọn sẵn một phòng đủ tiện nghi để người ở, sau đó người lại xuống tầng 2 ở cùng với các đồng chí của mình và làm việc tại đó luôn”.
Tại tầng 2 của ngôi nhà, phòng ăn của gia đình trước đây được dùng làm phòng họp của Chủ tịch Hồ Chí Minh với các đồng chí Trung ương Đảng. Giữa phòng là chiếc bàn gỗ hình chữ nhật, 8 chiếc ghế tựa bọc nỉ xanh phủ vải trắng. tai đây Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trì cuộc hợp Thường vụ Trung ương Đảng để chuẩn bị ra mắt Chính phủ lâm thời vào ngày 2/9/1945.
Căn phòng Chủ tịch Hồ Chí Minh ở rộng khoảng 20m2, đồ dùng rất đơn giản, ở phía trong kê một chiếc bàn tròn đường kính 1m, 1 chiếc ghế bành có tựa lưng bọc vải trắng, kế bên đặt 1 chiếc đi văng, 1 chiếc tủ gỗ màu cánh gián, 1 chiếc giường vải xếp để Bác nằm. Chính tại căn phòng nhỏ bé này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khởi thảo bản “Tuyên ngôn độc lập”, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.
Thông với phòng của Bác là phòng khách ở phía ngoài, rộng khoảng 50m2, cỏ cửa kính, cửa chớp, rèm lụa trắng, giữa phòng khách trải tấm thảm len rộng 20m2, kê 1 bộ xalon tiếp khách. Qua hành lang ở tầng 2 có 1 phòng rộng 60m2, là nơi Bác thường làm việc với các đồng chí Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Vỗ Nguyên Giáp, Lê Đức Thọ.
Chiều ngày 2/9/1945, lúc 14h, trước hàng vạn nhân dân tập trung tại Quảng trường Ba Đình và hàng vạn nhân dân tập trung dưới các loa phóng thanh ở các địa điểm trong nội thành Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trịnh trọng đọc bản “Tuyên ngôn độc lập”, khai sinh nước Việt nam dân chủ cộng hòa.
Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh về cõi vĩnh hằng, ngôi nhà 48 Hàng Ngang đã trở thành một di tích cách mạng ở Thủ đô. Tại đây, ngoài phần lưu niệm gắn với Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo Đảng trong những ngày đầu cách mạng tháng 8 còn có một phòng lớn ở tầng 1 trưng bày ảnh, tư liệu “Bác Hồ với thủ đô Hà Nội”.
Tại số nhà 48 Hàng Ngang hiện còn lưu giữ khá đầy đủ những đồ dùng liên quan đến sự kiện Chủ tịch Hồ Chí Minh viết “Tuyên ngôn độc lập”, gồm: bàn ghế, tủ đựng tài liệu, xalon, đi văng, máy đánh chữ, micro đọc “Tuyên ngôn độc lập”, … Phòng trưng bày “Bác Hồ với thủ đô Hà Nội” cón có nhiều hiện vật, hình ảnh giới thiệu cuộc sống giản dị và tình cảm của Bác với nhân dân Thủ đô.
Nhà số 48 Hàng Ngang đã được Bộ văn hóa Thông tin xếp hạng “Di tích lịch sử cách mạng” vào năm 1979.